Bibliografia multidisciplinar da fronteira Portugal-Espanha

[Resumen extraído de la introducción del artículo]

Este estudo encádrase no marco dunha serie de investigacións realizadas no ámbito do proxecto AMPER – Atlas Multimedia Prosódico do Espazo Románico (Contini 2007: 9-21) – e debrúzase, particularmente, sobre aspectos relacionados coa variación prosódica comparada na fronteira galego-portuguesa, dando así continuidade a outros estudos realizados anteriormente (Fernández Rei / Moutinho 2006; Moutinho / Fernández Rei 2009; Moutinho et alii 2009; Fernández Rei / Moutinho 2012; Moutinho et alii 2013; Fernández Rei et alii 2013).

ÍNDICE: 1. INTRODUCIÓN || 2. DELIMITACIÓN DOS CORPORA || 3. O ESTUDO ACÚSTICO | 3.1. A fronteira do Miño (Fernández Rei / Moutinho 2006) | 3.2. As Rías Baixas galegas: variedades próximas do portugués (Moutinho / Fernández Rei 2009) | 3.3. Área prosódica galego-portuguesa (Moutinho et alii 2009) | 3.4. Outras análises acústicas || 4. O ESTUDO DIALECTOMÉTRICO | 4.1. As variedades máis próximas | 4.2. As variedades próximas e afastadas | 4.3. Conclusións da análise dialectométrica || 5. A VALIDACIÓN PERCEPTIVA | 5.1. Os tests perceptivos para os xuíces galegos | 5.2. Os tests perceptivos para os xuíces portugueses | 5.3. Conclusións xerais do estudo perceptivo || 6. OBSERVACIÓNS FINAIS || REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS

ÍNDICE: INTRODUÇOM ||  A TESE DA «GALEGUIDADE» DOS FALARES DE XALMA || Quando se começa a falar de «galego» de Cáceres? | A versom «divulgativa», a «extensa» e as lacunas de ambas | A fronteira: puro acaso? || CRÍTICA DA EXPLICAÇOM HISTÓRICA | Ermamento, Reconquista e repovoaçom | Os pontos fracos do ermamento e da repovoaçom, ideologemas da Reconquista | Ermamento, Reconquista e repovoaçom na regiom de Xalma | O isolamento de Xalma | Mais sobre a tese de Cintra | Regiom portuguesa | A esquecida Almedilha | Conclusom lingüística || BIBLIOGRAFÍA 

[Resumen extraído de la fuente original]

Na fronteira portuguesa da Estremadura espanhola, no extremo norte-ocidental da Serra de Gata, três concelhos mantenhem um antigo dialeto galego-português, cuja origem exclusivamente galaica (nom lusitana) tem sido defendida nas últimas décadas por alguns filólogos galegos. Este artigo parte da tese contrária, vinculando a história lingüística deste enclave chamado Xalma à de outras regions fronteiriças que conservam falares portugueses e rebatendo os alicerces teóricos da “tese repovoadora galega”.

At the portuguese border of the Spanish Extremadura, in the far Northwest of Serra de Gata, three town councils keep alive an old Galician-Portuguese dialect, whose exclusively Galician origin (against the Lusitanian one) has been defended over the last few decades by some Galician philologists. In this article, we assume the opposite view, connecting the linguistic history of this enclave called Xalma to the history of another border regions which preserve Portuguese languages, and refuting the theoretical foundations of the "Galician resettlers view".

Palavras chave: enclave lingüístico, fronteira, galego-português, origem, repovoaçom, Xalma, Filologia galega Keywords: linguistic enclave, border, Galician-Portuguese, origin, resettlement, Xalma, Galician Philology.

ÍNDICE: 0. INTRODUÇOM || 1. A TESE DA «GALEGUIDADE» DOS FALARES DE XALMA || Quando se começa a falar de «galego» de Cáceres? | A versom «divulgativa», a «extensa» e as lacunas de ambas | A fronteira: puro acaso? || 2. CRÍTICA DA EXPLICAÇOM HISTÓRICA | Ermamento, Reconquista e repovoaçom | Os pontos fracos do ermamento e da repovoaçom, ideologemas da Reconquista | Ermamento, Reconquista e repovoaçom na regiom de Xalma | O isolamento de Xalma | Mais sobre a tese de Cintra | Regiom portuguesa | A esquecida Almedilha | Conclusom lingüística || BIBLIOGRAFIA 

Es la continuación de "As falas das Elhas, Valverde e S. Martinho (Cáceres): origem galega ou portuguesa? (I) (Apontamentos críticos à tese histórica da repovoaçom galega)" (véase la ficha bibliográfica relacionada).

[Sinopsis reproducida de BILEGA]

Traballo dividido en tres apdos.: No primeiro resúmese o descubrimento inesperado na década de 1990 das falas do val de Xálima (noroeste de Cáceres) no contorno filolóxico galego. O segundo céntrase nas particularidades lingüísticas do val, tanto nos trazos comúns aos actuais falares galegos e portugueses, como nos trazos propios destas falas; para esta caracterización o autor baséase nos traballos de Clarinda de Azevedo Maia, José Enrique Gargallo Gil e Xosé Henrique Costas González. Na última epígrafe inténtase situar estas falas en relación ao galego e ao portugués modernos.

ÍNDICE: 1. Introducción || 2. O "descubrimento inesperado" do falar "essencialmente galego" da rexión de Xálima | 2.1. O meu "descubrimento" destas falas | 2.2. O impacto en Galicia dese "descubrimento" || 3. Trazos galegos das falas de Xálima | 3.1. Trazos comúns á xeneralidade das falas galegas | 3.2. Xálima, "maqueta" do galego dialectal || 4. Trazos non galegos das falas de Xálima | 4.1. Trazos propios do castelán | 4.2. Trazos astur-leoneses | 4.3. Trazos característicos de Xálima || 5. As falas de Xálima, un "bacelo" do galego antigo || Referencias bibliográficas

[Resumo procedente da fonte orixinal]

No val do río Ellas ou val de Xálima, na Estremadura española, nos concellos de Valverde, As Ellas e S. Martiño de Trebello, o 90% dos seus 5.000 habitantes usa habitualmente algunha das tres variedades dun falar “essencialmente galego” (Lindley Cintra, 1974). Estas tres variedades -chamadas polos seus falantes valverdeiro, lagarteiro e mañego-, non teñen máis recoñecemento legal que unha declaración BIC (Bien de Interés Cultural) do Parlamento de Estremadura no ano 2000, pero non posuén ningún recoñecemento estatutario, nin lei de protección, nin moito menos carácter cooficial. A pesar de estaren citadas en todos os informes do Comité de Expertos do Consello de Europa como “Galician in Extremadura”, a súa ausencia do mundo escolar e oficial é clamorosa. De datos recentes (Manso Flores, 2016) tírase que 90% dos escolares usa habitualmente a fala entre eles, nas redes sociais, na internet etc., pero nas aulas este uso é inexistente pois só o castelán está autorizado. Coa pasaxe acelerada dunha sociedade eminentemente rural e agrícola a unha outra vilega e mediaticamente urbanófila, esta situación de falta de estudo dun modelo lingüístico acarrexa entre a poboación escolar a aceptación indolora e inconsciente de moitos castelanismos morfolóxicos, sintácticos, fonéticos e sobre todo léxicos, pois é no léxico onde se observa máis claramente a irrupción da enxurrada de castelanismos. É decer: se non se lle pon remedio a isto, a ausencia da lingua no mundo escolar provocará axiña a hibridación e progresiva disolución destas falas nun castelán rexional estremeño con restos de galego-portugués. Desde hai 25 anos vimos constatando que a fala dos novos presenta moitas máis interferencias cá dos seus proxenitores. As enquisas sociolingüísticas máis recentes (Ramallo, 2011 e Manso, 2016) mostran dúas tendencias sorprendentes: por un lado soben perigosamente os usos familiares bilingües e mesmo monolingües en castelán, pero por outro a presenza social das falas é tan forte que a maioría dos rapaces usan a variedade local como medio de socialización, afirmación e identificación. Se a fala non entra na escola a hibridación e degradación está servida. Pero, que modelo normativo debería entrar na escola? Unha normativa de tendencia portuguesa? Unha de tendencia galega? Ou unha solución “à mirandesa”? O problema non é de fácil solución pero o remedio hai que aplicalo urxentemente porque a degradación da lingua é moi preocupante. Estas variedades poderán non ser substituídas polo español, pero corren o risco de seren castelanizadas ata se faceren irrecoñecibles como falas galego-portuguesas.

ÍNDICE: 1. Raia lingüística vs. fronteira política || 2. A lingua portuguesa en Castela-León || 3. A lingua portuguesa na Estremadura española: referencias legais | 3.1. Os falares galego-portugueses e portugueses da Estremadura | 3.1.1. O falar arcaizante de Ferreira ou Firrêra de Alcântara ou firrerenho | 3.1.2. Os falares beirões de Cedilho e Valença de Alcântara e o alentejano da Codesseira || 3.1.3. O falar de Olivença e Tálega || 4. Factores comúns que favorecen o abandono das variedades propias || 5. Posibilidades de re-emerxencia lingüística segundo unha enquisa sobre usos e actitudes en Olivença | 5.1. Lingua habitual | 5.2. Sabe falar a lingua local portuguesa? | 5.3. Onde aprendeu a lingua local portuguesa e onde a lingua do Estado (española)? | 5.4. Usos lingüísticos oficiais e coloquiais | 5.5. Gustaríalle un ensino ao 50% entre portugués e español? E ao 100% en portugués? | 5.6. Asociación lingua local con identidade local | 5.7. Utilidade da lingua local | 5.8. As autoridades preocúpanse pola lingua local? || 6. Ramo || Bibliografía